کتاب مغز پویا : ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند

کتاب مغز پویا: ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند، جدیدترین اثر دیوید ایگلمن، توسط نشر سایلاو و با ترجمه دکتر معصومه ملکیان در قالب یکی از کتاب های حوزه علم مدرن و فلسفه و در موضوع علوم شناختی منتشر شده است. 

درباره کتاب

دیوید ایگلمن، دانشمند عصب شناس مشهور و نویسنده کتاب وزین ناشناخته: زندگی اسرارآمیز مغز است که پیش تر از سوی همین مترجم توسط نشر سایلاو منتشر شده است.  دیوید ایگلمن در مغز پویا خواننده را به همراه خود به سفری شگفت انگیز درباره ویژگی خارق العاده انعطاف پذیری مغز در مواجهه با واقعیت می برد. او در این کتاب علمی نشان می دهد که چگونه مغز ما با هر تجربه تغییر می کند و از دنیای رقابت بین نورون ها پرده برمی دارد و به پرسش های جذاب بسیاری در این خصوص پاسخ می دهد. 

معرفی کوتاه کتاب مغز پویا:‌ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند

در پشت جلد کتاب مغز پویا از نشر سایلاو آمده است:

دیوید ایگلمن در کتاب مغز پویا تصویری متفاوت از مغز را ارائه می کند که در پاسخ به تجربه‌اش از جهان لحظه به لحظه تغییر می‌کند. نورون‌های مغز به همان اندازه که با یکدیگر همکاری دارند، به شدت با هم رقابت می‌کنند. درست مثل کشورهای همسایه، آن‌ها نیز به خاطر قلمروشان خود را به خطر می‌اندازند و با سرسختی از آن دفاع می‌کنند. جنگ‌های مرزی که در طول عمر مغز در جریان است باعث می‌شود نقشه مغز بار دیگر به گونه‌ای ترسیم شود که تجارب و اهداف فرد را در ساختار مغز او منعکس کند. به عبارتی، یادگیری هر چیزی در طول عمر- مهارتی جدید، گوش دادن به آهنگی جدید، برانگیخته شدن احساستان با دیدن عکسی خاطره‌انگیز و شنیدن صدای کسی که دوستش دارید- همه این‌ها باعث می‌شود مغزتان هر لحظه تغییر کند.

بخشی از پرسش‌هایی که در مغز پویا پاسخ آن را خواهید یافت

دیوید ایگلمن در مغز پویا به پرسش های بسیاری پاسخ می دهد، بخشی از این پرسش ها را با هم مرور می کنیم: مغز ما چگونه از درون حفره تاریک جمجمه که در آن محبوس است، جهان را جذب و نقشه‌ای از بدن را ترسیم می‌کند؟ چرا مردم در دهه 1980 میلادی صفحات کتاب را کمی قرمزرنگ می­دیدند؟ چرا بهترین کمانگیر جهان دست ندارد؟ چرا هر شب خواب می­بینیم و این موضوع چه ارتباطی با چرخش زمین دارد؟ وجه اشتراک ترک مواد مخدر و دل‌شکستگی در چیست؟ چرا دشمن خاطرات زمان نیست، بلکه خاطرات دیگر است؟ چگونه فرد نابینا با زبانش می‌بیند و فرد ناشنوا با پوستش می‌شنود؟ آیا ممکن است روزی بتوانیم از روی ساختار میکروسکوپی حک ­شده در انبوه سلول­های مغز یک شخص، به جزئیات زندگی او پی ببریم؟ آیا افراد نابینا واقعاً از توانایی شنیداری بهتری برخوردارند؟ میزان انعطاف‌پذیری مغز چقدر است.

ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند

ایگلمن در کتاب مغز پویا با مضحک دانستن تصاویر ارائه شده از مغز در کتاب های درسی، که در آن‌ها مغز به صورت اندامی ترسیم شده که دارای مرزبندی های مشخص و نقش های تعریف شده برای هر بخش است، مغز را سیستمی پویا می داند که دائما مدارهای خود را متناسب با مقتضیات محیط و توانایی های بدن تغییر می دهد.. به گفته او، نورون‌های مغز به همان اندازه که با یکدیگر همکاری دارند، به شدت با هم رقابت می‌کنند.

در مغز پویا، درست مثل کشورهای همسایه، نورون ها به خاطر قلمروشان خود را به خطر می‌اندازند و با سرسختی از آن دفاع می‌کنند. جنگ‌های مرزی که در طول عمر مغز در جریان است باعث می‌شود نقشه مغز بار دیگر به گونه‌ای ترسیم شود که تجارب و اهداف فرد را در ساختار مغز او منعکس کند.

به عبارتی، یادگیری هر چیزی در طول عمر- مهارتی جدید، گوش دادن به آهنگی جدید، برانگیخته شدن احساستان با دیدن عکسی خاطره‌انگیز و شنیدن صدای کسی که دوستش دارید- همه این‌ها باعث می‌شود مغزتان هر لحظه تغییر کند. مجموع این تغییرات بی‌حد و حصر مغز همان چیزی را شکل می‌دهد که در نهایت تو نامیده می‌شود. (مغز پویا: ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند – مقدمه مترجم – نشر سایلاو)

انعطاف پذیری عصبی به عنوان موضوع اصلی کتاب

نشر سایلاو پیش تر کتاب مغزی که خود را تغییر می دهد از نورمن دویج را در موضوع انعطاف پذیری عصبی منتشر کرده است. با اینحال نوروپلاستیسیتی مدنظر نورمن دویج با مفهومی که دیوید ایگلمن در مغز پویا دنبال می کند تفاوت جدی دارد. موضوعی که به زودی در مقاله ای مجزا به آن خواهیم پرداخت.

دیوید ایگلمن در کتاب مغز پویا عامدانه کلمه انعطاف‌پذیری یا پلاستیسیتی را کم‌تر به کار می‌برد تا ذهن خواننده را معطوف موضوع اصلی کند و پویایی سیم‌کشی درون مغز را مورد تأکید قرار دهد. ایگلمن با ابداع اصطلاح livewired (سیم‌کشی پویا) برای مغز، این سیستم را در تقابل با سیستم‌های hardwired (دارای سیم‌کشی ثابت) قرار می‌دهد.

اصطلاح ابداعی ایگلمن، با توجه به آنچه خود او در این کتاب می‌گوید، به نوعی انعطاف‌پذیری عصبی مغز را در شکلی گسترده‌تر شامل می‌شود. بر خلاف سایر اندام‌های بدن و نیز، بر خلاف همه ماشین‌های ساخت دست بشر، مغز پویا سیستمی است که در پاسخ به تجربه‌اش از جهان لحظه‌ به لحظه تغییر می‌کند. چنین ویژگی در هیچ یک از ماشین‌های فعلی‌ ما دیده نمی‌شود.

با الهام از اصول سیم‌کشی پویای مغز، می‌توان انتظار ساخت دستگاه‌هایی را داشت که بتوانند مدارهای خود را به شکلی پویا، متناسب با ورودی‌های دریافتی و تجربه‌ای که کسب می‌کنند، تغییر دهند؛ ماشین‌هایی که از همان زمان ساخت، تاریخ انقضایی برایشان در نظر گرفته نمی‌شود، چرا که آن‌ها در مواجهه با اغلب آسیب‌هایی که می‌بینند می‌توانند خود را بهینه‌سازی کرده و با ایجاد تغییر مناسب، همچنان به کار کردن ادامه دهند.

از این ‌رو، با توجه به تمرکز این کتاب روی شیوه کار سیستم زنده و پویای مغز و همچنین، اصطلاح ابداعی نویسنده آن (livewired) برای توصیف چنین سیستم پویا و زنده‌ای، عنوان “مغز پویا" برای ترجمه این اثر انتخاب شد.

مغز پویا به عنوان پیچیده ترین عضو جهان هستی

در کتاب مغز پویا، دیوید ایگمن به توصیف پیچیده ترین پدیده جهان هستی می پردازد: «از میان تمام چیزهایی که گونه ما در این سیاره کشف کرده است، هیچ چیز با پیچیدگی مغزمان برابری نمی­ کند. مغز انسان از هشتادوشش میلیارد سلول به نام نورون تشکیل شده است: سلول­هایی که اطلاعات را به‌سرعت و به شکل جرقه­ های الکتریکی سیار منتقل می­ کنند. نورون ­ها در شبکه­ های پیچیده جنگل­ مانند ارتباط نزدیکی با هم دارند و تعداد کل اتصالات بین نورون­ها در سر شما صدها تریلیون است (حدود 2/0کوادریلیون).»

در عین حال نویسنده، تعداد نورون ها را مهم ترین وجه تمایز مغز نمی‌داند، بلکه نحوه تعامل این نورون ها را مهم ترین عامل در شکل گیری یک مغز پویا می داند: «برای درک بهتر این موضوع، این‌طور فکر کنید که: اتصالات موجود در هر میلی ­متر مکعب بافت قشر مغز، بیست برابر بیشتر از تعداد انسان ­ها در کل کره زمین است. اما تعداد این اجزا نیست که مغز را جالب می ­کند؛ بلکه شیوه تعامل این اجزا با یکدیگر ( در یک مغز پویا ) است که مغز را جالب‌توجه می‌کند.»

مدل ناقص ارائه شده از مغز در کتاب های درسی

دیوید ایگلمن هم چنین نشان می دهد تصویر ساده انگارانه ای که در کتاب های درسی از مغز به تصویر کشیده می شود با ساختار مغز پویا مغایرت دارد: «معمولاً در کتاب­های درسی، تبلیغات رسانه­ ای و فرهنگ عامه، مغز به شکل عضوی به تصویر کشیده می­شود که دارای مناطق مختلفی است و هر منطقه وظیفه ­ای خاص به عهده دارد. این منطقه که در اینجاست به بینایی مربوط می‌شود، نواری که در اینجاست برای دانستن چگونگی استفاده از ابزار ضروری است، این منطقه هنگام مقاومت در برابر شیرینی و آب‌نبات فعال می شود و آن نقطه هنگام فکر کردن در مورد مسئله ­ای اخلاقی روشن می ­شود. همه این مناطق به‌صورت مرتب و ساده­ ای نام گذاری و طبقه ­بندی شده­ اند.»

اما مدلی که در کتاب­های درسی ارائه شده، کامل نیست و جالب ترین بخش ماجرا را از قلم انداخته است. مغز سیستمی پویاست و دائماً مدار خود را متناسب با مقتضیات محیط و قابلیت ­های بدن تغییر می ­دهد. اگر یک دوربین فیلم‌برداری جادویی داشتید که می توانستید با آن روی نظام میکروسکوپی و زنده درون جمجمه زوم کنید، آنگاه انشعابات شاخک‌مانند نورون ­ها را مشاهده می کردید که به اطراف چنگ می‌زنند، احساس می‌کنند، به یکدیگر برخورد می­ کنند، به دنبال تشکیل اتصالات مناسب و یا اجتناب از برقراری اتصال هستند، مانند شهروندان یک کشور که با هم رابطه دوستی، ازدواج، همسایگی و انتقام ­جویی دارند و احزاب سیاسی و شبکه­ های اجتماعی تشکیل می‌دهند.( مغز پویا : ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند – دیوید ایگلمن – ترجمه دکتر معصومه ملکیان – نشر سایلاو – صفحه 22)

توصیف دیوید ایگلمن از مغز پویا

دیوید ایگلمن در این کتاب توصیف دقیقی از مغز پویا ارائه می دهد: «مغز را به‌صورت جامعه‌ای زنده متشکل از تریلیون‌ها موجود زنده درهم‌تنیده تصور کنید. بسیار عجیب‌تر از تصویری است که در کتاب درسی نشان داده می‌شود، مغز نوعی ماده محاسباتی مرموز و رمزآلود است، یک بافت سه‌بعدی زنده است که تغییر می‌کند، واکنش نشان می‌دهد و برای بالا بردن کارایی‌اش، خود را تغییر می‌دهد. الگوی پیچیده اتصالات در مغز- مدار مغز- مملو از حیات و زندگی‌ است: اتصالات بین نورون‌ها پیوسته شکوفا می‌شوند، از بین می‌روند و دوباره پیکربندی می‌شوند. شما متفاوت از تویِ همین موقع در سال گذشته هستید، زیرا طرح بافت مغزتان با چیزهایی جدید درآمیخته است.»

تاثیرپذیری مغز از کوچک ترین رخدادها

با مطالعه کتاب مغز پویا درمی یابید مغز شما از هر ثانیه و هر رخداد تاثیر می پذیرد: «وقتی چیزی یاد می‌گیرید- مثلاً محل رستورانی که دوست دارید، شایعه‌ای درباره رئیستان، آهنگ اعتیادآور جدیدی که از رادیو پخش می‌شود- مغزتان ازنظر فیزیکی تغییر می‌کند. هنگامی‌که موفقیت مالی، شکست اجتماعی یا برانگیخته شدن یک احساس را تجربه می‌کنید هم اتفاق مشابهی روی می‌دهد. وقتی توپ بسکتبال را پرتاب می‌کنید، با یکی از همکارانتان مخالف هستید، به شهری جدید منتقل می‌شوید، به عکسی خاطره‌انگیز خیره می‌شوید یا صدای کسی که دوستش دارید را می‌شنوید، جنگل‌های عظیم و درهم‌تنیده مغزتان خود را به شکلی اندک متفاوت از آنچه که یک‌لحظه قبل بودند، تغییر می‌دهند.»

«این تغییرات در خاطرات ما خلاصه می‌شوند: حاصل زندگی و عشق ورزیدن ما. با جمع شدن این‌ها در گذر دقیقه‌ها، ماه‌ها و دهه‌ها، تغییرات بی‌حدوحصر مغز به چیزی که آن را تو می‌نامیم اضافه ‌می‌شود. یا دست‌کم به همین تویی که همین‌الان هستید، اضافه ‌می‌شود. دیروز تا حدودی متفاوت بودید و فردا هم شخص دیگری خواهید بود.» ( مغز پویا : ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند – دیوید ایگلمن – ترجمه دکتر معصومه ملکیان – نشر سایلاو – صفحه 22)

بریده هایی از متن کتاب مغز پویا: ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند

گونه ما، هر گوشه از کره زمین را با موفقیت تصاحب کرده است، زیرا ما نماینده بیان بزرگ‌ترین ترفندی هستیم که مادر طبیعت کشف کرده است: مغز را به‌صورت کامل پیش ­نویسی نکنید؛ بلکه آن را با بلوک­ های ساختمانی اساسی بسازید و سپس، وارد جهان کنید. طفلی که در حال گریه و زاری است، سرانجام دست از گریه کردن می­ کشد، به اطراف نگاه می ­کند و جهان پیرامون خود را جذب می­ کند. خود را مطابق محیط پیرامونش شکل می‌دهد.

همه چیز، از زبان محلی گرفته تا فرهنگ گسترده­ تر و سیاست­ های جهانی، را جذب می ­کند و باورها و اعتقادات کسانی که او را پرورش می‌دهند را منتقل می‌کند. هر تکه از خاطرات دلپذیرش، هر درسی که می­ آموزد و هر میزان اطلاعاتی که فرامی‌گیرد، همه این‌ها مدارهایش را شکل می‌دهد تا چیزی را بسازد که از قبل برنامه ­ریزی نشده، بلکه جهان پیرامونش را منعکس می‌کند(مغز پویا: ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند – دیوید ایگلمن – ترجمه دکتر معصومه ملکیان – صفحه 16 -نشر سایلاو)