کتاب ناشناخته: زندگی اسرارآمیز مغز

دیوید ایگلمن، عصب شناس سرشناس در کتاب تحسین برانگیز خود با عنوان ناشناخته: زندگی اسرارآمیز مغز خواننده را همراه خود به سفری به اعماق ناهشیار مغز انسان می برد و نشان می دهد در صورت شناخت بخش ناهشیار مغز می توان به پاسخ معماهای بسیاری هم چون قتل، ارتکاب جرم و باورهای مذهبی و… دست یافت. این کتاب هم چون دیگر کتاب های انتشارات سایلاو برای عموم منتشر شده است و مطالعه آن نیاز به دانش تخصصی درباره مغز ندارد. کتاب ناشناخته: زندگی اسرارآمیز مغز نوشته دیوید ایگلمن برای اولین بار در ایران با ترجمه دکتر معصومه ملکیان و به عنوان یکی از کتاب های حوزه علم مدرن و فلسفه سایلاو منتشر شده است. از دیوید ایگلمن به جز ناشناخته، کتاب مغز پویا ماجرای مغزی که هر لحظه تغییر می کند نیز با ترجمه دکتر معصومه ملکیان توسط نشر سایلاو منتشر شده است. 

بخشی از پشت جلد کتاب ناشناخته

اغلب ما بخش هشیار مغزمان را مسئول اعمالمان می دانیم، اما همان طور که دیوید ایگلمن در ناشناخته می گوید؛ این تنها نوک کوه یخ شناور است. در واقع، ذهن هشیار ما، تنها مسئول بخش کوچکی از عملکرد مغز است. پرسش اساسی اینجاست؟ پس بخش ناهشیار مغز به چه کاری مشغول است؟ در حقیقت، بخش ناهشیار مغز ما، پایه و اساس ادراک ما را از جهان هستی رقم می زند و چه بخواهیم، چه نخواهیم، این فرایندهای ناهشیار عقاید و عمیق ترین باورهای ما را شکل می دهند. دیوید ایگلمن در ناشناخته نشان می دهد که با شناخت عمیق تر بخش ناهشیار مغز می توان مفاهیمی چون زمان، واقعیت جرم، عشق، قمار، اعتیاد و حتی مسائلی چون خداشناسی عصبی را بهتر درک کرد.

درباره بخش ناهشیار مغز

فروید (1915) برای توصیف سه سطح ذهن (هوشیار، نیمه‌هوشیار و ناهوشیار) از قیاس کوه یخ شناور استفاده کرد و ذهن هوشیار را به قله این کوه که قابل مشاهده و بیرون از آب است تشبیه کرد. به اعتقاد ایگلمن بیشتر آنچه که مغز انجام می‌دهد خارج از دسترس خودآگاهی است و به‌ عبارتی به قسمت‌هایی از این کوه مربوط می‌شود که در زیر آب است و قابل دیدن نیست. در واقع، افکار و باورهای انسان مربوط به بخشی از مغز است که خارج از دسترس است. ایگلمن برای پاسخ دادن به پرسش اصلی در این کتاب، به بررسی مغز ناهوشیار می‌پردازد تا پرده از اسرار ناشناخته آن بردارد. او از مشاهدات خود و مثال‌هایی ملموس برای یافتن پاسخ این پرسش‌ و نیز پرسش‌های فرعی مطرح‌شده در هر فصل استفاده می‌کند. بسیاری از مثال‌ها به مواردی مربوط می‌شود که در آن رفتار یک فرد در نتیجه ضایعه یا آسیبی مغزی دچار تغییراتی محسوس شده است. 

درباره فصل های کتاب ناشناخته

مترجم کتاب در مقدمه خود در خصوص فصل های کتاب ناشناخته می نویسد: به جرأت می‌توان گفت هر یک از فصل‌های این کتاب را می‌توان بسط داده و در قالب یک کتاب مجزا ارائه نمود. ایگلمن زیرکانه در کنار نمونه‌ داستان‌هایی که در هر فصل آورده، ذهن مخاطب را درگیر چالشی جدید و در عین حال مرتبط با مسائل مطرح شده در بخش‌های پیشین می‌کند. با پیشنهادی جالب در سطر آغازین فصل اول که در آن خواننده را دعوت به ایستادن در مقابل آیینه و نگاه کردن دقیق به چهره خود می‌کند، هنرمندانه ذهن او را از سمت روساخت به سوی زیرساختی سوق می‌دهد که خارج از دسترس اوست، گذر از دنیای بیرون به سمت جهانی پنهانی و خارج از دسترس و در نهایت، پیوند بین این دو. جهانی شگفت‌انگیز و پر رمز و راز که هر گوشه آن داستان زیادی برای گفتن دارد. به این ترتیب، نویسنده با چیره‌دستی خواننده را با خود همراه نموده و او را پله‌پله وارد بحث اصلی می‌کند.

بخشی از پرسش هایی که درناشناخته مطرح می شوند:

وقتی از دست خودتان عصبانی می‌شوید، دقیقاً چه کسی از دست چه کسی عصبانی است؟ چرا وقتی به یک آبشار خیره می‌شوید، به نظرتان می‌رسد که سنگ‌ها در حال حرکت به سمت بالا هستند؟ چرا ویلیام داگلاس، قاضی دادگاه عالی ادعا می‌کند می‌تواند فوتبال یا هاکی بازی کند، درحالی‌که همه می‌دانند که او بعد از سکته مغزی فلج شده است؟ چرا توماس ادیسون فیلی به نام تاپسی را با جریان برق کشت؟ چرا مردم دوست دارند پول خود را در حساب‌های پس‌انداز کریسمس ذخیره کنند، بدون اینکه سودی از آن عایدشان شود؟ مل گیبسون مستی که ضد یهود است و مل گیبسون هوشیاری که به‌خاطر رفتار یهود ستیزانه‌اش پوزش می‌خواهد، کدام یک مل گیبسون واقعی است؟ وجه اشتراک اولیسه و بحران وام‌ مسکن چیست؟ چرا رقصنده‌ها در زمان‌های خاصی از ماه، درآمد بیشتری دارند؟ چرا فردی که اول اسمش با حرف ج شروع می‌شود به احتمال زیاد با فردی ازدواج می‌کند که اول اسمش ج است؟ چرا وسوسه می‌شویم رازی را لو دهیم؟ آیا احتمال خیانت به همسر در بعضی از زن و شوهرها بیشتر است؟ چرا بیماران مبتلا به پارکینسون که دارو مصرف می‌کنند به قماربازانی اجباری تبدیل می‌شوند؟ چرا چارلز ویتمن، سخنگوی بانک مرکزی، در برج دانشگاه تگزاس 48 نفر را به رگبار گلوله می‌بندد؟ ایگلمن در ناشناخته به دنبال آن است تا با پاسخ دادن به این پرسش‌ها که در بخش‌های مختلف مطرح شده، به کاوش در مورد بخش هوشیار و ناهوشیار ذهن بپردازد. او با طرح چنین پرسش‌هایی ماهرانه ذهن خواننده را به چالش می‌کشد و این‌گونه ما را به ما معرفی می‌کند.

ایگلمن در ناشناخته به دنبال چیست؟

ایگلمن را نمی‌توان تنها یک عصب‌شناس دانست. قلم او نشان از نویسنده‌ای دارد که در کنار نثر شیوایش، به خوبی می‌داند چگونه ذهن خواننده خود را در هر لحظه درگیر موضوع نگاه دارد. او در زمان حرکت می‌کند، از رویکردها و دیدگاه‌های سنتی در مورد جایگاه انسان در جهان تا نگاه‌های نوین و چالش‌های جدید. ردپای علوم مختلفی چون روان‌شناسی، زیست‌شناسی، فیزیک، فلسفه، اقتصاد، حقوق و نیز اِشراف ایگلمن به هر یک از موضوع‌های مطرح‌شده در ارتباط با این علوم را می‌توان در مباحث مطرح شده در طول کتاب مشاهده کرد. در این میان، چیزی که بیشتر به چشم می‌خورد تلاقی عصب‌شناسی با فلسفه است. حضور پررنگ فلسفه را می‌توان در عنوان فصل‌ها، پرسش‌های مطرح‌شده در آن‌ها و به‌ویژه در ارائه نقل قولی در آغاز کتاب از فیلسوف بزرگ بلز پاسکال و نیز نقل‌قول‌هایی در آغاز فصل‌های دیگر از فیلسوفان اندیشمندی چون آگوستین، آنتونی فابر دولیوه و لورن آیزلی مشاهده کرد.

کتاب ناشناخته نگاه ما به خودمان و جهان را تغییر می‌دهد. ایگلمن در این کتاب به ما می‌آموزد که چگونه شناخت بهتر بخش ناهوشیار مغزمان باعث درک بهتر ما از مفاهیمی چون زمان، واقعیت و جرم می‌شود. به گفته او “همان قدر که کیهان بزرگ‌تر از آن چیزی است که تا کنون تصور می‌کردیم، ما نیز بزرگ‌تر از آنی هستیم که از طریق خودکاوی درک کرده بودیم. به راستی که مغز شاهکاری پیچیده است و چقدر ما خوشبختیم از اینکه به نسلی تعلق داریم که با تکنولوژی و اراده‌اش پرده از اسرار ناشناخته این ارگان برمی‌دارد. این شگفت‌انگیزترین چیزی است که در جهان کشف کرده‌ایم و این کشف شگفت‌انگیز چیزی نیست جز ما. ترجمه این کتاب که پیش‌تر به 27 زبان زنده دنیا برگردانده شده، گامی کوچک است در جهت معرفی اثر ارزشمند دیگری از دیوید ایگلمن، یکی از دانشمندان ممتاز علوم اعصاب، به فارسی‌زبانانی که مشتاقانه به دنبال آن هستند تا بیشتر در مورد ناشناخته مغز خود بدانند و نگاهی متفاوت به منِ خود داشته باشند.